Hopsech Blog: HÀ NỘI 36 PHỐ PHƯỜNG

Thứ Ba, 23 tháng 3, 2010

HÀ NỘI 36 PHỐ PHƯỜNG

Ba mươi sáu mặt phố phường. Hàng Giầy, Hàng Bạc, Hàng Ngang, Hàng Đào. Người đài các kẻ thanh cao. Qua Hàng Thợ Tiện lại vào Hàng Gai...”
Có một bài ca cổ, xuất hiện ở Hà Nội vào khoảng hơn trăm năm trước, hát rất hay rằng:

“ Rủ nhau chơi khắp Long Thành

Ba mươi sáu phố rành rành chẳng sai

Hàng Bồ, Hàng Bạc, Hàng Gai

Hàng Buồm, Hàng Thiếc, Hàng Bài, Hàng Khay...”

Đếm cho đủ, thì đúng là có 36 tên. Nhưng toàn là tên phố cổ, không có tên phường nào!

Phố Hàng Thiếc xưa

“Người kể chuyện 1.000 năm Thăng Long – Hà Nội” còn có thể kể tiếp cho các em nghe một bài ca khác và mới ra đời vào cuối thế kỷ 19, cũng nói về “Hà Nội 36 phố phường” với những câu như:

“Ba mươi sáu mặt phố phường

Hàng Giầy, Hàng Bạc, Hàng Ngang, Hàng Đào

Người đài các kẻ thanh cao

Qua Hàng Thợ Tiện lại vào Hàng Gai...”

Và một lần nữa các em dễ dàng nhận ra: vẫn chỉ toàn là tên phố. Thế thì “Hà Nội 36 phố phường” ở đâu ra? Và vì sao có?

Phố Hàng Đào năm 1926

          Tìm trong sử cũ, ta thấy về đời Nhà Lê, có việc chia Kinh Đô Thăng Long là 36 khu vực để dân chúng tụ cư, làm ăn sinh sống, cũng là 36 đơn vị hành chính, để triều đình quản lý. Tên gọi chung của 36 khu vực và đơn vị hành chính này là: Phường. Cũng đã có thể tìm trong các cơ sở tài liệu cũ, đủ 36 tên riêng của các phường này. Chẳng hạn, nói riêng về những tên phường bắt đầu bằng chữ B, thì đó là: phường Bái Ân (ở mạn Tây Hồ), phường Báo Thiên (trông ra hồ Hoàn Kiếm), phường Bích Câu (gần ngay Văn Miếu Quốc Tử Giám)...
          Chính con số 36 phường ở và của Thăng Long về thời Lê như thế này, đã “gợi ý” cho sự hình thành câu (và câu chuyện) “Hà Nội 36 phố phường”. Nhưng “vấn đề” là người ta đã tùy tiện ghép (gộp) vào đây chữ “phố” (cho vần vè dễ gọi chăng?) thế là thành ra sự “vẽ rắn thêm chân”. Vì thực tế, không có thực thể nào gọi (ghép) là “phố phường” cả. Chỉ có phường riêng và phố riêng.
          Vậy là, không có cái gì là “Hà Nội 36 phố phường”. Thế thì vì sao câu này lại hay được nói đến nhiều như thế. Thậm chí Thủ đô Hà Nội hiện đã và vẫn đang quy hoạch một “Khu phố cổ”, với hiện tích khoảng 100 ha, bao gồm chỉ độ 10 phường của quận Hoàn Kiếm, và có đến trên 80 con đường, ngõ phố cổ, thế mà vẫn nhiều lúc được gọi đây là “Khu Hà Nội 36 phố phường”.

Tìm nguyên nhân của tình hình gọi (nói) sai này, chúng ta gặp một tác phẩm nổi tiếng của nhà văn Thạch Lam, có tên là “Hà Nội băm sáu phố phường”. Sách này viết quá hay, ai đọc cũng thích. Thế là “nhập tâm” luôn: “Hà Nội 36 phố phường”! Nhưng các em nhớ nhé: “Hà Nội băm sáu phố phường” là một tác phẩm văn học, được đánh giá theo tư duy nghệ thuật, cần nhiều đến cái đẹp - cũng giống như trường hợp nhạc sỹ Văn Cao, sáng tác ca khúc nổi tiếng: “Tiến về Hà Nội”. Vậy thì, các em vẫn có thể cứ hát theo cảm hứng nghệ thuật, câu hát rất hay của ca khúc này: “Năm cửa ô đón mừng khi đoàn quân tiến về”, nhưng cũng đồng thời nên hiểu – theo tư duy khoa học là: Hà Nội có hơn “năm cửa ô” nhiều. Tương tự như thế, khi nghe nói về “Hà Nội 36 phố phường”, các em hãy nghĩ rằng đây chỉ là một cách nói văn chương, cho đẹp cho hay, cái giá trị cổ kính, thân thương của Thăng Long Hà Nội.

Hàng năm, cứ vào mùng 5-6 tháng 2 âm lịch, ở đền Hai Bà Trưng (Đồng Nhân, Hà Nội), nhân dân khắp nơi lại tưng bừng kéo về trẩy hội. Năm nay, kỉ niệm 1970 năm Khởi nghĩa Hai Bà Trưng, lễ hội được tổ chức công phu và hoành tráng để chào mừng 1000 năm Thăng Long Hà Nội. Để có được một lễ hội thành công tốt đẹp cần sự góp sức của rất nhiều thành viên. Trong đó, các bạn nhỏ chúng mình cũng góp phần không nhỏ làm nên những nét đẹp trong lễ hội đấy. Hãy cùng xem các bạn ấy “tuổi nhỏ làm việc nhỏ, tùy theo sức của mình” như thế nào nhé!